De route gewijd aan de Etruskische beschaving in Umbrië loopt langs Chiusi, enkele stadjes aan het Trasimenomeer en Perugia. De reis door deze beschaving begint in Chiusi, een kleine stad in Toscane, op de grens met het het Trasimenogebied.
Chiusi is een van de oudste Etruskische steden en de naam verwijst naar haar Etruskische oorsprong. Volgens de legende werd het oude Clevsi (Chiusi) gesticht door Cluso, een held uit de Etruskische mythologie en zoon van Tirreno.
Dit Toscaanse stadje, op de grens met Castiglione del Lago en Città della Pieve, herbergt belangrijke getuigenissen van de Etrusken die zich tussen de 10e en 8e eeuw v.Chr. in Midden-Italië vestigden.
Het Nationaal Etruskisch Museum van Chiusi, in Via Porsenna 93, wordt beschouwd als een van de belangrijkste musea van Italië en herbergt vondsten afkomstig van zowel particuliere verzamelaars als van archeologische vindplaatsen.
Op slechts 200 meter afstand ligt het Stedelijk Museum “La Città Sotterranea”, waar je de grootste collectie inscripties ter wereld kunt bewonderen; het museum bevat een tentoonstellingsruimte met informatiepanelen, foto's en een maquette gewijd aan de mythe en het mausoleum van de Etruskische koning Porsenna.
Het Museum van de Kathedraal, op vijf minuten lopen, is verdeeld in vier afdelingen met voorwerpen uit de vroegchristelijke, middeleeuwse en moderne tijd (tot de 19e eeuw). Bij het museum hoort ook het Labyrint van Porsenna, een ondergrondse route van ongeveer 130 meter, bestaande uit onderaardse gangen die deel uitmaakten van een complex Etruskisch waterleidingsysteem, en die leiden naar een monumentaal Etruskisch-Romeins waterreservoir. Het parcours eindigt in de klokkentoren, vanwaar je van een prachtig uitzicht over de omgeving kan genieten.
Op ongeveer een half uur lopen van het centrum bevinden zich enkele Etruskische graven, gelegen aan de weg naar het meer van Chiusi, zoals de Tomba della Pellegrina, de Tomba del Leone en de Tomba della Scimmia.
Op slechts 15 minuten rijden van Chiusi ligt Città della Pieve op een heuvel die uitkijkt over de Valdichiana, vlakbij de grens tussen Umbrië en Toscane.
In het hart van het historische centrum staat het Palazzo della Corgna, waar je de Etruskische zandstenen obelisk uit de 5e eeuw v.Chr. kunt bewonderen.
Het Museo Civico-Diocesano di Santa Maria dei Servi herbergt Etruskische vondsten die in het graf van San Donnino zijn aangetroffen. Deze betreffen vooral urnes en grafvoorwerpen die toebehoorden aan vijf leden van de adellijkefamilie Pulfna, afkomstig uit Chiusi.
Na ongeveer 10 km bereik je Paciano, tegen de Monte Petrarvella aan gelegen, en opgenomen in de lijst van mooiste dorpen van Italië.
Hier is TrasiMemo – Banca della Memoria del Trasimeno gevestigd, een cultureel centrum dat de ambachtelijke kennis, historische getuigenissen en tradities van het gebied bewaart. Binnen, in de tentoonstellingszalen, museumruimtes en educatieve werkplaatsen, zijn ook Etruskische vondsten te bezichtigen.
Na ongeveer 15 minuten rijden kom je aan in Castiglione del Lago, dat al in de tijd van de Etrusken bewoond was.
In het archeologische gebied van Castiglione hebben opgravingen Etruskische begraafplaatsen en overblijfselen van woningen aan het licht gebracht.
Op ongeveer 18 km afstand, via het plaatsje Puntabella - een van de mooiste uitzichtpunten van het Trasimenomeer - ligt Tuoro sul Trasimeno.
In de plaats Sanguineto werd in 1566 een levensgroot beeld gevonden van een man die tot de menigte spreekt: het is de beroemde Arringatore, het enige grote metalen beeld uit de late Etruskische tijd dat in intacte staat bewaard is gebleven. Tegenwoordig is een perfekte kopie van het beeld te zien op plek nr. 8 van de “Percorso di Annibale” (Hannibalroute), terwijl het origineel wordt bewaard in het Nationaal Archeologisch Museum van Florence.
Als je Tuoro verlaat en de Strada Statale 75 bis del Trasimeno volgt, bereik je in slechts 10 minuten Passignano sul Trasimeno, een stadje dat vlak aan het meer ligt.
Bij de Rocca di Passignano, hoog gelegen op een dominante positie ten opzichte van het centrum en het meer, zijn ook overblijfselen van Etruskische muren te bezichtigen.
Op ongeveer 17 km van Passignano ligt Corciano, een van de mooiste dorpen van Italië, beschermd door middeleeuwse muren uit de 13e eeuw, die deel uitmaakten van het verdedigingssysteem van Perugia.
Een must voor archeologieliefhebbers is het Antiquarium van Corciano, waar de Hellenistische periode wordt vertegenwoordigd door vondsten uit de Etruskische necropolen van Strozzacapponi en Fosso Rigo. Hier zijn drie graven gereconstrueerd, met de grafvoorwerpen op hun oorspronkelijke plaats. In de zaal gewijd aan de klassieke archeologie kan je de belangrijkste voorwerpen afkomstig uit het Etruskische heiligdom van Pasticcetto bewonderen, dat zich dichtbij Montecolognola bevond, in de gemeente Magione.
In minder dan 15 minuten rijden bereik je Strozzacapponi, een plaats die deel uitmaakt van de gemeenten Corciano en Perugia.
Hier bevindt zich de Etruskische necropolis van Strozzacapponi, een belangrijk archeologisch complex dat zich uitstrekt langs de Strada Statale Pievaiola, in de buurt van Castel del Piano. De eerste vondsten dateren uit de 19e eeuw en brachten ondergrondse grafkamers aan het licht, gegraven in de grond, die kunnen worden gedateerd tussen de 2e en 1e eeuw v.Chr.
De nabijheid van de historische travertijnsteengroeven van Santa Sabina doet vermoeden dat de necropolis toebehoorde aan een gemeenschap van arbeiders en ambachtslieden die gespecialiseerd waren in de bewerking van steen. Het gebied omvat meer dan 75 in de grond uitgegraven grafkamers.
Als je ongeveer 7 km verder rijdt richting Perugia, kom je uit bij Ferro di Cavallo.
De Ipogeo di San Manno, gelegen in Via Frà Giovanni da Pian del Carpine, is een ondergrondse graftombe uit de Etruskische tijd, waarschijnlijk daterend uit de 3e-2e eeuw v.Chr. en behorend tot de Etruskische familie Precu. De tombe ziet eruit als een crypte die is ingebouwd in de kleine kerk van San Manno, binnen een architectonisch complex dat eigendom is van de Ridderorde van Malta.
Als je verder naar het oosten rijdt, bereik je Perugia, de hoofdstad van de regio, gelegen op een gunstige locatie tussen de rivier de Tiber en de belangrijkste wegen die Etrurië met de Adriatische Zee en het Trasimenomeer verbonden. In deze stad, een van de machtigste steden van de Etruskische twaalfstedenstaat, zijn nog steeds buitengewoon interessante overblijfselen uit het rijke verleden van Perugia te bewonderen.
Het Nationaal Archeologisch Museum van Umbrië, op het Piazza Giordano Bruno, is een plek bij uitstek om de Etruskische beschaving te lren kennen. Het bevindt zich in het kloostercomplex van San Domenico, waarvan de oorspronkelijke kern dateert uit de 13e eeuw. Onder de vondsten bevinden zich de Tombe van Cai cutu (3e tot 1e eeuw v.Chr.), gereconstrueerd in een ondergrondse ruimte naast de ingang, de urnen van travertijn uit de necropolen van Perugia, urnen en voorwerpen uit de Tombe van cacni en de uitzonderlijke collectie Etruskische bronzen voorwerpen uit San Mariano.
De Etruskische Poort, in Via Ulisse Rocchi 39, vormt de toegangspoort tot de stad en werd in de 3e eeuw v.Chr. door de Etrusken gebouwd.
De Porta Marzia, eveneens daterend uit de 3e eeuw v.Chr., was de belangrijkste zuidelijke toegangspoort tot de stad.
In het ondergrondse gedeelte van de Rocca Paolina zijn delen van Etruskische muren en enkele architectonische fragmenten uit de renaissance te zien. Door het complex van de Rocca Paolina loopt sinds 1983 een roltrap, die Piazza Partigiani met Piazza Italia verbindt.
Dichtbij Palazzo Sorbello bevindt zich een van de belangrijkste voorbeelden van Etruskische waterbouwkunde en architectuur: de Pozzo Etrusco of Sorbello. Deze waterput bevindt zich op het hoogste punt van de stad, op het huidige plein Piazza Piccinino.
Net buiten de stadsmuren, in de buurt van de Corso Garibaldi, ligt het Ipogeo dello Sperandio, met verschillende soorten graven: kamergraven, kistgraven en kuilgraven, die dateren uit de 6e tot de 3e eeuw v.Chr.
Het Ipogeo dei Volumni in Ponte San Giovanni is de grootste en belangrijkste begraafplaats buiten de stad Perugia. Deze grafkelder heeft de architectonische structuur van een Romeins huis, en was de grafkelder van de familie Velimna (Volumni in het Latijn), zoals kan worden afgeleid uit de inscripties op de urnen en op de deurpost van de toegangspoort.
Eveneens in Ponte San Giovanni en vlakbij het Ipogeo dei Volumni, bevindt zich een monumentale Etruskische graftombe
